Op donderdag 30 augustus 2018 werd in de parochiekerk van Machelen de reizende tentoonstelling “Wereldoorlog I in Zulte “ plechtig geopend. Praktische info (waar en wanneer) over de tentoonstelling vind je hier.
Toespraak door Willy Nachtergaele
Over grootvader August Nachtergaele en de Senegalezen
Mijn grootvader August Nachtergaele heeft vier jaar aan de Ijzer doorgebracht, wat hem 8 frontstrepen en de titel van “Vuurkruiser” heeft opgeleverd. Niet dat hij daar buitensporig fier op was. Hij had destijds niet bewust voor de oorlog gekozen, het was hem als zovelen overkomen en hij had de hel in de Westhoek met wat geluk weten te overleven. Elk jaar op 11 november nam mijn grootmoeder de kader met zijn blinkende oorlogsmedailles van de muur en speldde de medailles één voor één zorgvuldig op zijn pardessus. Daarna vertrok grootvader naar de kerk van Olsene waar traditioneel de jaarlijkse herdenking van de wapenstilstand werd ingezet met een misviering. Na de dienst en het bezoek aan het kerkhof was dan het moment aangebroken om in de Zwaan samen met de andere Oud Strijders herinneringen op te halen. De oorlog werd er ieder jaar tussen pot en pint nog eens dunnetjes over gedaan.
Grootvader vertelde soms over de oorlog. Het vierjarig verblijf aan het Ijzerfront was hij zonder letsels of trauma’s te boven gekomen maar op de vraag wat het ergste was dat hij in de oorlog gezien had, antwoordde hij steevast: “die Duitse krijgsgevangenen die aan de muur van het kerkhof in Lo koudweg waren geëxecuteerd door Franse koloniale soldaten. De Franse commandant die in Lo zijn hoofdkwartier had, had hun kapitein bij zich geroepen en tijdens zijn afwezigheid hadden de Frans-Senegalese soldaten op eigen houtje beslist om de Duitse gevangenen, die toch de vijand waren, om te brengen. De oorlog was nog maar pas begonnen en grootvader was met zijn bataljon onderweg naar het Ijzerfront. De bebloede lijken langs de kerkhofmuur hadden zijn aandacht getrokken en met afgrijnzen had hij gemerkt dat de slachtoffers een oor waren afgesneden! De eerste doden en het eerste bloed blijven voor eeuwig op het netvlies kleven, daarna treedt een zekere gewenning op, anders hou je het geen vier jaar vol in de loopgraven. Diezelfde Franse koloniale soldaten zullen vier jaar later, op het einde van de oorlog, een cruciale rol spelen bij de bevrijding van Zulte, Olsene en Machelen. Het zijn de Fransen die na een hardnekkige strijd aan de Leie onze gemeente weten te bevrijden en daarbij aanzienlijke verliezen lijden. Het is geen toeval dat het tweede grootste Frans kerkhof van België in Machelen ligt. De in Olsene gesneuvelde Fransen, waaronder heel wat soldaten uit de Franse kolonies, liggen echter begraven in Olsene op een ereperk aan de oostelijke muur van het oude kerkhof. Op één van de 80 tentoongestelde foto’s is hun teraardebestelling te zien. En zo heeft elk van de 80 foto’s zijn eigen verhaal!
Over het ontstaan van de tentoonstelling
Deze tentoonstelling groeide vanuit een enthousiaste werkgroep bestaande uit de vaderlandslievende verenigingen, heemkundige kring en erfgoedraad. Zij waren in eerste instantie door de gemeente samengeroepen in het kader van het fotoproject rond WOI. Een 15-tal geselecteerde foto’s zijn sinds mei op verschillende plaatsen in de gemeente op grote panelen te zien. Al gauw bleek echter dat we over heel wat interessant materiaal beschikten en dat het soms moeilijk beslissen was welke foto we nu wel of niet zouden nemen. En zo ontstond het idee om een reizende tentoonstelling te maken waarin ook de niet geselecteerde foto’s een plaats zouden krijgen. Een tentoonstelling met alleen maar foto’s leek ons nogal eentonig en toen stak het ambitieuze plan de kop op om een expo te maken die naast foto’s ook videomontages en objecten zou tonen.
Wat de objecten betreft werd een beroep gedaan op de Zultse bevolking, maar voor een belangrijke aanvulling en uitbreiding konden we rekenen op Erwin Vanhie, een privé-verzamelaar uit Passendale, die zo vriendelijk was om ons enkele bijzondere stukken uit zijn collectie tijdelijk ter beschikking te stellen. Naast communicatieapparatuur en optische toestellen voor militair gebruik zijn ook enkele objecten te zien die verband houden met het bevrijdingsoffensief in onze contreien. Zo is de litho met de afbeelding van Freiherr Von Richthofen, beter gekend als de Rode Baron, een mooie aanvulling op een filmpje waarin de Duitse Kaiser tijdens een troepeninspectie de beruchte vliegenier in Machelen begroet. De informatie over de verschillende soorten Zeppelins sluit dan weer mooi aan bij de foto van een Zeppelin in een loods ergens in de Olsense wijk De Ham.
Over de videaomontages
Voor deze tentoonstelling werden vier videomontages gemaakt. In een algemeen filmpje dat in de drie gemeenten zal vertoond worden vertellen enkele bestuursleden van de Zultse Heemkring over de gebeurtenissen tijdens het bevrijdingsoffensief in Olsene en Machelen. De video bevat verder historische filmbeelden van het bezoek van de Duitse Keiser Wilhelm in 1917 aan de in Machelen gelegerde troepen. Per gemeente is er nog een aparte videomontage gemaakt waarin de oorlog en bevrijding lokaal aan bod komen. Voor Zulte laten we de toenmalige pastoor E.H. Noterman aan het woord. De parochieherder vertelt in zijn dagboek over zijn wedervaren tijdens het eindoffensief. In Olsene beschrijft de journalist Abraham Hans als bevoorrechte getuige hoe het verwoeste dorp er bij ligt kort na de bevrijding.
In samenwerking met Johan Nachtergaele brengen we voor Machelen het verhaal van drie Machelse soldaten in de Grooten Oorlog. Jules De Pourcq sneuvelde in het begin, en Theofiel Mortier op het einde van de oorlog. Beiden worden vermeld op het oorlogsmonument. In de video brengen we het relaas van hun laatste dag en vertellen we in welke omstandigheden ze om het leven kwamen. Jozef De Waele heeft de oorlog overleefd. Tijdens een bezoek aan de Dodengang in 1985, vertelt hij een anekdote die hem destijds geweldig heeft aangegrepen. Niet toevallig betreft het net als bij mijn grootvader ook hier terug een ervaring uit het begin van de oorlog!
Over de inhoud van de tentoonstelling
In deze tentoonstelling gaat onze aandacht vooral naar de mens. De “facts en figures” zijn ons via de Vaderlandse Geschiedenis voldoende bekend, maar weinigen beseffen hoe onze voorouders lokaal de oorlog en de bevrijding beleefd hebben.
Via de verhalen en anekdotes verbonden aan de objecten, filmpjes en foto’s trachten we een beeld te schetsen van deze woelige periode. Het verhaal achter de foto met de begrafenis van de gesneuvelde Franse soldaten in Olsene heb ik in het begin van mijn exposé reeds verklapt. De verhalen achter de andere foto’s worden beknopt toegelicht via een korte beschrijving, maar aarzel niet om de mensen van de Heemkundige Kring aan te spreken voor extra informatie. Tijdens de tentoonstelling zal de Heemkundige Kring trouwens permanent ter beschikking staan voor de nodige duiding.
Dankwoord
Tot slot wil ik iedereen te bedanken die een steentje heeft bijgedragen tot deze onderneming die kleinschalig begonnen is maar uiteindelijk uitgroeide tot een uniek gebeuren waarop we terecht fier mogen zijn. Het is tevens een eerbetoon aan de vele slachtoffers die honderd jaar geleden hun leven hebben gegeven opdat wij het vandaag goed zouden hebben, we mogen dit nooit vergeten! Ik wens iedereen nog een aangenaam bezoek aan de tentoonstelling !