Wandelpad Neerhoek mei 1940 in Oeselgem

Deze wandeling ontstond onder impuls van Anne-Marie Geeroms (Roede van Tielt) de gemeente Dentergem en de Dorpsraad van Oeselgem. Het doel van dit initiatief is om zoveel mogelijk wandelaars visueel te confronteren met de dramatische gebeurtenissen die zich in de Neerhoek van Oeselgem afspeelden bij het begin van de tweede wereldoorlog (mei 1940).

De originele brochure van de wandeling kan je hier downloaden.

De wandeling start bij het statige Leiemonument, ontworpen door Luc Taelman en uitgevoerd door de Gebroeders Cannie (gedenkpunt 1 op de overzichtskaart). Het monument verwijst naar de grote rol die de Leie voor Oeselgem altijd heeft gespeeld.

Achter dit monument ligt de Vierfrontenbrug. Deze brug was al in de eerste wereldoorlog strategisch erg belangrijk. In de beide wereldoorlogen dynamiteerde het Belgisch leger de brug. Steek je de brug over, die in 1940 nog de Leie overspande, dan zie je rechts het “maïskot” of het “kogelhuis”. In de gevel zijn nog talloze sporen van de kogel- en granaatinslagen van toen. De Duitse troepen bereikten vanuit oostelijke richting Olsene en baanden zich een weg naar de Neerhoek van Oeselgem om daar de Leie zo snel mogelijk over te steken. De zonet vermelde maïssilo in Zulte op de rechteroever van de Leie hinderde evenwel het goede uitzicht van de Belgische verdedigingslinie op de naderende Duitse troepen. Reserve Luitenant-Kolonel Collard -die het commando had over het dappere 19de Linieregiment- liet dan ook in de nacht van 24 op 25 mei 1940 een 75-mm kanon aanrukken om de maïssilo plat te leggen. Dit zware geschut werd opgesteld op een afstand van minder dan 150 meter van de silo. Na 20 kanonschoten was de silo weliswaar doorzeefd, maar bleef hij overeind…

We keren op onze stappen terug en wandelen langs 
het ontmoetingscentrum “Leieheem”. Linksachter de parking slaan we het onverharde pad in. We dalen af via de aarden traptreden tot aan de Leieoever. Het is belangrijk te weten dat in de oorlogsjaren de Leie hier nog niet afgedamd was en onbelemmerd doorliep onder de zogenaamde Vierfrontenbrug. We laten de dagelijkse drukte achter ons. Hier heersen enkel nog rust en stilte. Af en toe verzekeren de routebordjes “Neerhoek-mei 1940” ons dat we de goede kant uitgaan. We blijven de oever van de Oude Leie volgen tot voorbij de mooi
gerestaureerde oude hoeve links. Ze geeft een authentieke toets aan dit pittoreske Leielandschap. Het pad gaat over in een onverharde landweg tot aan de toegang van de hoeve, geflankeerd door twee statige pilaren. Hier slaan we rechtsaf en wandelen verder door de velden. Aan de rechterkant van de asfaltweg iets verderop zien we duidelijk de begrenzing van het kasteelpark. Tussen de bomen in bemerken we de wal en vijver die het witte kasteel omarmen. Op het einde van de weg bevindt zich tevens de inrit van het kasteeldomein. Op deze plaats bereiken we tevens de gekanaliseerde Leie die sinds de rechttrekking van de Leie de economische en waterafvoerende functie van de stromende rivier heeft overgenomen.
We slaan linksaf en bevinden ons hier op de linkeroever van de Leie. Het water van het hydrografisch bekken van de Leie stroomt van Kortrijk naar Gent, om daar in de Schelde uit te monden. We volgen de pijlen van de wandelroute en dwarsen de rechtgetrokken Leie via de Zultebrug. We steken de weg NIET over, maar houden het dichtstbijgelegen voetpad op de brug aan. Over de brug slaan we rechtsaf en zo bereiken we de rechteroever. We vervolgen onze weg stroomafwaarts. In de verte zien we de nieuwe stalen Olsenebrug (!), een rijzige en elegante verschijning. (Hier kan je lezen waarom de Olsenebrug eigenlijk in Oeselgem ligt.) We naderen de eerste huizen van de Neerhoek… Ter hoogte van het gedenkpunt 2 lag de bedding van de Leie in de oorlogsjaren op nagenoeg dezelfde plaats, maar wel iets minder breed als nu. Hier lag in mei 1940 een splinternieuwe brug, die pas in 1938 officieel in gebruik genomen was. Om de situatie ten tijde van wereldoorlog II beter te begrijpen zie je hieronder een plan met de ligging van de toenmalige Leie. De huidige wandelweg volgt de oevers van die ‘rechtgetrokken’ Leie.

Gedenkpunt 2: de Neerhoekbrug over de nieuwe Leie en de hoeve van Cyriel De Rijcke.
De Neerhoekbrug vloog de lucht in op 23 mei 1940 om 14u45. De Belgische verdedigingslinie (tweede bataljon van het 19de Linieregiment) klaarde die klus.

Ook drie schepen die voor anker lagen aan de Vierfrontenbrug werden gekelderd met als doel de Leie te blokkeren.

We slaan aan de volgende wegsplitsing rechtsaf. Links bevindt zich de hoeve Martens, toen het toneel van echte oorlogsgruwel (gedenkpunt 3). Hier staan we voor het eerst oog in oog met het immense oorlogsdrama dat zich in deze streek heeft afgespeeld.
Een toenmalige tijdgenoot Roger De Rijkcke beschrijft:“Hier lag de dreef naar de hoeve Martens met aan de rechterkant de graven van Duitse officieren. Op een wagen lagen de lijken van vader Martens en zijn dochter Anna naast elkaar op wat bebloed stro. De oudste zoon Jules lag naastde dode voorgespannen paarden en de moeder en haar zuster lagen levenloos enkele meters verder. Hun zoon Henri Jozef en een vluchteling werden dood gevonden in een afvoerbuis, de jongste zoon Remi -eerst vermist- werd later levenloos teruggevonden onder het puin.”

De Duitse aanvallers zijn ter hoogte van gedenkpunt 4 vanuit Olsene de Neerhoek binnengedrongen.

Even verder, waar de weg links meedraait, passeren we de hoeve De Pourcq (gedenkpunt 5). Ook hier heeft de oorlog zijn dodelijke stempel gedrukt.
Terug Roger De Rijcke aan het woord: “Op de kelderdeur was met grote letters geschreven, “hier drei Leute – heil Hitler”!
De inwoners Victor De Pourcq, zijn vrouw Anna Minjauw en Albert Vroman zijn dood teruggevonden op punt 6. Op gedenkpunt 6 bevond zich de ouderlijke woning van Anna Minjauw. Die is samen met andere huizen afgebrand en niet meer heropgericht. In de volksmond noemt men deze plaats “de verbrande huizen”.

Gedenkpunt 7: de hoeve van Richard De Rijcke. Richard en zijn echtgenote zijn de enige overlevende burgers van die aanslag. Naar hun zeggen, hebben ze hun leven moeten afkopen aan een Duitse soldaat. Richard, een oudstrijder (“vuurkruiser”) van WO I en zijn echtgenote verstopten zich in een droogstaande gracht, overgroeid met bramen. Zij alleen waren getuige van wat daar is gebeurd. We doen hier een poging om het verhaal rond te maken. In volle nacht werd het koppel ontdekt door een Duitse patrouille. Een Duitse soldaat maakte aanstalten om beiden neer te schieten. De oudstrijder smeekte en bad om mededogen. Gelukkig sprak hij een weinig Duits en kon hij de soldaat overtuigen om hen te sparen. De Duitse soldaat gebood hen om in de gracht te blijven liggen tot hij terugkwam. Vervolgens sloop hij terug naar zijn compagnie om zijn officier te raadplegen. Diezelfde nacht kwam hij inderdaad terug naar het koppel. Hij moest echter mededelen dat hij het bevel had gekregen van zijn officier om hen om te brengen. Maar deze soldaat had een klein rubberbootje bij zich en dwong het koppel erin plaats te nemen. Hij zou hen beiden van de Leieboord afduwen, en eens ze de overkant van de rivier bereikt hadden, zou hij twee schoten afvuren in de grond om -als afgesproken teken van zijn executie- zijn officier en zijn compagnie te doen geloven “dat de taak volbracht was”…

Gedenkpunt 8
Ongeveer op deze plaats stond een grote eik die gebruikt werd als waarnemingspost door de Belgische artillerie. De waarnemer, een luitenant, is later als vermist opgegeven.

Gedenkpunt 9
Halfweg Olsene en Zulte hadden de Duitsers een noodbrug van rubberboten gelegd. In de late namiddag van 24 mei 1940 slaagden de Duitse troepen (het 348ste Infanterieregiment) erin de “oude” Leiebocht van de Neerhoek over te steken. De Duitsers rukten op in de richting van de “nieuwe” Leie, maar werden zwaar onder vuur genomen door het 19de Linieregiment dat opgesteld stond achter de “nieuwe” Leie. De Duitse troepen slaagden er niet in de “nieuwe” Leie over te steken en bleven voor Oeselgem liggen.
Roger De Rijcke vertelt verder: “Op deze plaats werd een brug gelegd over de oude Leie door de Duitse genietroepen. De aanvallers wisten echter niet dat de Leie in 1938 zowat één km verlegd was. Hun stafkaarten waren niet aangepast. De Duitse troepen kwamen in grote getale over de brug. Zij beseften nog niet dat zij als ratten in de val zaten op dit eiland. De Neerhoek werd het toneel van een waar bloedbad. Niemand, zelfs niet bij benadering, kan zeggen hoeveel soldaten er sneuvelden… De lijken werden ter plaatse begraven en kort na de veldslag herbegraven in Deinze. Na de oorlog werden de lijken opnieuw ontgraven om een definitieve rustplaats te vinden op de begraafplaats in Lommel.”

We wandelen verder en zo komen we terug op het vroegere jaagpad, de ‘trekweg’ van de Oude Leie (punt 10). De oude restanten van de kronkelende rivier zijn op de rechterzijde nog traceerbaar en zijn nu juweeltjes van natuur en rust. Ten tijde van de oorlogsjaren liep de -toen ook al gedeeltelijk rechtgetrokken- Leie nog pal naast en aan de linkerkant van dit jaagpad.

Waar vroeger de rechtgetrokken Leie lag, zien we nu de nieuwe pompinstallatie van het waterzuiveringsstation van Aquafin.

Even verderop doemt de majestueuze stalen Olsenebrug op, dit is het keerpunt van onze wandeling (punt 11). Via dit puik ‘staaltje’ van moderne staalbouwtechnologie bereiken we opnieuw de linkeroever van het kanaal. Ter hoogte van dit punt bevond zich in mei 1940 een pontonbrug over de Leie, iets stroomopwaarts van de eerder vernielde brug. Hier is het gros van het Duitse aanvalsleger overgestoken.

 

 

We vervolgen onze route in westelijke richting via de linkeroever, de kaarsrechte ‘trekweg’ van het kanaal. Iets verder aan de rechterkant ontwaren we ook hier een afgesneden Leiearm, die zich als een sierlijk lint doorheen het landschap slingert.

Gedenkpunt 12
Een deel van het Duitse aanvalsleger zwenkte hier af naar “Den Ham” om daar slag te leveren.

Gedenkpunt 13: de hoeve Vandaele
Hier werden de Duitse gesneuvelden op wagens van de Duitse spoorwegen geladen en weggevoerd. In de Heuvelhoekstraat lagen de Duitse lijken aan weerskanten gestapeld in afwachting van het vervoer.

Gedenkpunt 14: Oversteekplaats van de Duitse aanvallers op 26 mei 1940.
Om 6 uur diezelfde morgen, zetten de Duitsers een aanval in, voorafgegaan door een hevig bombardement en gevolgd door een rookgordijn om de Belgische verdediging het zicht te belemmeren. De Duitsers kwamen met stormboten de “nieuwe” Leie over.

De botsing was moordend. De aanvallers liepen vast in de lage weiden. Hier werden burgers, zo ook vrouwen en kinderen, uit de Vijvestraat en de Wakkenstraat als levend schild tussen de linies geleid, zo werden de linies doorbroken…

Gedenkpunt 15
Hier zijn lijf-aan-lijf gevechten geweest. Zowel Duitsers als Belgen liepen met hun bajonetten op elkaar in. Dit is het hoogste punt van “den Neerhoek”. Na zware gevechten -die geduurd hebben tot laat in de namiddag- heeft het Belgisch leger zich uiteindelijk moeten terugtrekken. Het 19de Linieregiment kwam onder zware druk te liggen en moest wijken voor de Duitse overmacht. Onder de Belgische soldaten vielen vele doden en gewonden. Rond 19 uur was de toestand hopeloos geworden. Honderden soldaten en officieren werden krijgsgevangen genomen. Omstreeks 21 uur was de slag om de Leie in Oeselgem voorbij, met als triest resultaat 52 Belgische gesneuvelden. De verliezen aan Duitse kant waren echter nog veel zwaarder. De waanzin van de oorlog…

Ter hoogte van het gedenkpunt 16 lag de gemeenschappelijke begraafplaats -zeg maar het massagraf- van de 52 Belgische militairen. Later werden de stoffelijke overschotten ontgraven en naar hun woonplaats gebracht om daar bijgezet te worden. Het punt ligt niet op de wandelroute en niets op deze plaats herinnert nog aan dit pijnlijke verleden…

Aan de Vierfrontenbrug bevindt zich een gedenksteen die verwijst naar de gesneuvelde militairen tijdens deze 18-daagse veldtocht aan de Leie. Aan de ingang van de kerk in Oeselgem staat een monument met alle namen van gesneuvelde militairen en burgers in wereldoorlog I en II. Dit monument herinnert ons -als een stille vingerwijzing- aan de onzin van elke oorlog. Een bezoek aan dit monument houdt ons bij de belangrijkste les die soms al te vlug vergeten wordt: “NOOIT MEER OORLOG!” is het motto dat we u als bezoeker blijvend wilden meegeven.

De zwart-wit foto’s komen uit het archief van Daniël Vanquickelberghe.

Met dank aan Anne-Marie Geeroms en Luc Taelman voor het doorgeven van de interessante informatie.